Przemyslenia dotyczące wieloznaczności

Powstało kilka pytań dotyczących wieloznacznych struktur w Na'vi które wydają mi się stanowią świetny temat na pierwszy post w sekcji Dyskusju o Języku —Tìpängkxo leLì’fya— dla średnio zaawansowanych i zaawansowanych uczniów.

Notatka: Tego typu posty mogą czase skakać z tematu na temat, i nie będę wahał się by pisać o ogólnych problemach języka oprócz o konkretnych elementach. Jeśli należysz do "gramatyczne ciekawych", mam nadzieję, że spodoba ci się dyskusja. Lecz jeśli nie, w porządku. Możesz pobieżnie przejrzeć post lub zupełnie go pominąć. Niektórzy robią duże postępy dzięki dokładnym dyskusją dotyczaąym gramatyki, inni nie. Pamiętaj: Nie musisz świadomie rozumieć gramatyki by dobrze znać język! Będziemy tym mówić więcej w przyszłych postach.

Za chwilę przejdziemy do przykładów w Na'vi, ale najpierw pewne ogólne obserwacje dotyczące wieloznaczności.


Wstępne przemyślenia

Lingwiści mówią że wypowiedź jest wieloznaczna jeśli posiada dwa lub więcej różnych interpretacji. Można śmiało powiedzieć że każdy naturalny język posiada niejednoznaczne elementy i struktury, które mogą w niektórych przypadkach wpływać na bezproblemowe porozumiewanie się.

W angielskim, na przykład dwa z najbardziej niejednoznacznych słów to "right"(prawo/prawda) i "hot"(gorący/pikantny).
Oto krótki fragment rozmowy w samochodzie prezentujący problem:

A:A więc na następnym skrzyżowaniu powinienem skręcić w prawo?
B:Right!
(można interpretować zarówno jako:
B:Prawda!
oraz jako:
B:W prawo!
)
A jeśli ktoś napisze “This soup is too hot for me to eat,”(ta zupa jest zbyt(gorąca/pikantna bym mógł ją zjeść) nie wiadomo czy ma na myśli, że zupa jest pikantna czy też gorąca.

Lecz nie tylko słowa mogą powodować niejednoznaczność często jest to wynikiem jak słowa oddziałują na siebie. (W terminologi technicznej, wyróżniamy wieloznaczność leksykalną i strukturalną (nie wiem czy dokładnie tak to się nazywa lingwistyce, jedynie przetumaczyłem angielskie nazwy -dop. tłumacz) ). Jeśli twój przyjaciel powie "Nie cierpię surowej ryby i cebuli" to czy to oznacza, że smażona cebula jest w porządku, czy też może każda cebula, surowa, czy nie wypada z menu? A oto przykład którego użyłem w moich zajęciach na temat Zaawansowanego Pisania dla Biznesu:
“Give me the report you wrote on Thursday at 5:00.”("Zdaj mi raport który napisałeś we wtorek o 5:00") Można uzyskać tutaj trzy zupełnie odmienne znaczenia. (swoją drogą powodem dla którego wieloznaczność pojawia się na kursie pisania jest to, że dobry pisarz musi przewidzieć jak coś co napisał i dla niego jest zupełnie jasne może być zinterpretowane zupełnie inaczej przez czytelnika i by poprawił to tak, by ograniczyć możliwość nieporozumienia.)

Podobny problem występuje w innych językach. Na przykład gdy studiowałem Mandaryński szybko nauczyłem się, że nán znaczy ‘mężczyzna.’ Potem dowiedziałem się że znaczy również "południe". Potem okazało się że znaczy też "trudny". (Zapis tych trzech form jest inny, lecz wypowiada się je identycznie) Jeszcze wcześniej na lekcjach podstawowego niemieckiego natknąłem sie na wyrażenie: die Frau die das Kind liebt, które może znaczyć zarówno “kobieta kochająca dziecko” jak i “kobietę kochaną przez dziecko".

Z cała tą potencjalną wieloznacznością, czemu nie ma więcej nieporozumień, niż faktycznie obserwujemy? Z dwóch powodów: Po pierwsze, wypowiedź która teoretycznie jest wieloznaczna może nie być taka w kontekście- kontekst ujednoznaczni ją dla nas.
Na przykład jeśli ktoś powiedział “That’s a huge bill,”(To wielki rachunek/To wielki dziób)inaczej byśmy to zinterpretowali w czasie dyskutowania o budżecie a inaczej podczas podglądania ptaków na wycieczce. (Takie rzeczy są oczywiście elementem żartów. Pewnie większość z was zna historyjkę o kaczce w aptece. (Zamieszczam ją w wersji oryginalnej (angielskiej) na końcu posta -dop. tłumacz)Po drugie mówca często jest w staie znaleźć sposób by powiedzieć coś w sposób jednoznaczny gdy kontekst nie wystarcza: jeśli zamówisz kanapkę z wędzonym indykiem i goudą (nigdy nie jadłem, ale brzmi smakowicie) i nie będzie jasne czy chciałbyś by ser gouda również był wędzony, możesz zawsze poprosić o kanapkę z goudą i wędzonym indykiem, lub, kanapkę z wędzoną goudą i wędzonym indykiem, i żadne z nich nie jest już wieloznaczne w taki sposób w jaki była pierwsza wersja.

Dwie wieloznaczne struktury w Na'vi

Gdy mamy już to za sobą, pora zająć się dwiema strukturami w Na'vi które mogą być potencjalnie kłopotliwie wieloznaczne.

1. Pre-Nominal Lenition-Triggering Adpositions and Short Plurals
Przedimki powodującę lenicję i skrócona forma liczby mnogiej.

Nie martw się to brzmi bardziej skomplikowanie niż jest w rzeczywistości.

Jak wiecie prefiks liczby mnogiej, ay- powoduje lenicje, proces fonologiczny który zmienia px na p, p na f, t na s i tak dalej, w rzeczownikach zaczynających się na spółgłoskę która podlega temu procesowi (by uniknąć dziwacznego opisywania, będę używał słowa "lenicjowalne"(może lepiej leniowalne? Nie mam pojęcia... ale wiem natomiast że takie słowo w polskim nie występuję na pewno :) dot. tłumacz) na takie spółgłoski, mimo iż nie jestem pewien czy takie słowo istnieje. Zasada więc staje się: Prefiks liczby mnogiej powoduje lenicję w rzeczownikach które zaczynają się na lenicjowalne spółgłoski
Przykład: rzeka = kilvan, rzeki = ayhilvan

Wiecie też o skróconej formie takich rzeczowników. Alternatywnie, rzeki po prostu hilvan.

Co więcej, wiecie też że niektóre z przyimków - takie jak fpi, ìlä, mì, ro, sre, and wä—również powodują lenicję, jeśli są poprzedzające, na przykład występują przed rzeczownikiem.

Na przykład: w rzece = mì hilvan

Pewnie już wiecie do czego to zmierza. Jak powiedzieć "w rzekach"?

Jesli użyjesz pełnej wersji mnogiej, nie ma problemu mì ayhilvan (Notatka: Mimo iż zapis pozostaje bez zmian kombinacja mì + ay wymawiana jest may. Tak więc mì ayhilvan czyta się jakby było mayhilvan. Inne przykłady: nìayoeng ‘jak my, w ten sposób co my’ wymawia się nayweng; aynantang sì ayriti ‘viperwolves i stingbats’ wymawia się aynantang sayriti.)

lecz jeśli użyjesz skróconej formy liczby mnogiej wracasz do mì hilvan, co teraz widać jest niejednoznaczne, gdyż może znaczyć zarówno w rzece "jak i w rzekach".

Czy to problem? Nie zawsze. Jak widzieliśmy wyżej kontekst często ujednoznaczni nam znaczenie. Jeśli ktoś powie że widział Neytiri pływającą w mì hilvan, zazwyczaj oznaczać to będzie że pływała w jednej rzecze w danej chwili. W ten sam sposób jeśli ktoś powie Lu fayoang alor mì hilvan Eywa’evengä, hilvan jest najprawdopodobniej liczbą mnogą jako że Pandora ma zapewne więcej niż jedną rzekę. (To tylko założenie, mam jednak nadzieję, że zgodne z prawdą. Wygląda na to, że wszyscy dowiemy się czegoś więcej o zbiornikach wodnych pandory w drugiej części Avatara!) Lecz jeśli powiedziano ci że Neytiri lubi pływać mì hilvan a lok Kelutral, i nie wiesz czy jest więcej niż jedna rzeka w pobliżu DrzewaDomu mógłbyś nie zinterpretować wiadomości poprawnie.

W takich przypadkach, mówca trzyma się konwencji:

ZASADA DLA LICZBY MNOGIEJ PO PRZYIMKU+ (LENICJUJĄCYM): Jeśli jest możliwość nieporozumień i chodzi o liczbę mnogą, powinna zostać użyta pełna liczba mnoga. Zlenitowana forma bez ay- jest standardowo interpretowana jako forma pojedyńcza.

2. Comparison of adjectives with to

Ten jest troszkę trudniejsze.

Jak wiecie porównywanie przymiotników w Na'vi jest proste: Nie ma stopniowania przymiotników jak w Angielksim (i Polskim dop. tłumacz) (stary vs. starszy vs. najstarszy). Używasz po prostu przymiotnika w podstawowej formie wraz ze słówkiem to, które odpowiada Polskiemu "niż":

(1) Po to oe lu koak. ‘Ona jest starsza niż ja.’

Jakim rodzajem słowa jest "to"? Na pierwszy rzut oka wygląda to jak przyimek, tak jak "then" wygląda dla wielu w angielskim jako przedimek. Jednak "then jest sklasyfikowane jako spójnik. (Gdyby to był przyimek “She is older than me” nie dziwiło by, podczas gdy uważane jest za poniżej standardów lub w najlepszym przypadku do użytku nieformalnego.) W moim własnym słowniku sklasyfikowałem je jako PIV czyli . pivot(ang. punkt obrotu, centrum)(W konstrukcjach “A jest ADJ-er(stopień wyższy przymiotnika) niż B” B jest “podstawą porównania” i ‘than’ jest “pivot”(centrum). (Poprawcie tłumaczenie tego fragmentu jeśli możecie, ponieważ miałem z nim trochę problemów i nie jestem z niego do końca zadowolony... dop. tłumacz)

W każdym razie, pytanie jakie powinniśmy sobie zadać to czy zachowuje się jak przyimek, i odpowiedź brzmi tak: możesz je umieścić zarówno przed jak i za rzeczownikiem którego dotyczy. Innymi słowy "niż ja" będzie albo "to oe" albo "oeto" tak jak "ze mną" może być "hu oe" jak i oehu"

Lecz to oznacza że zdanie takie jak (2) jest poprawnie sformułowane:

(2) Poto oe lu koak. ‘Jestem starszy od niej.’

Gdy chodzi o język pisany, istnieje różnica między (1) i (2) nawet jeśli jest niewielka, co znaczy ze zdanie jest jednoznaczne. Lecz co z językiem mówionym? (Weźcie pod uwagę, że zapis został stworzony przez Sawtute; na długo przed tym był to język tylko mówiony. Jeśli (1) i (2) brzmiało by dokładnie tak samo to mieli byśmy problem gdyż mają dokładnie przeciwne znaczenia.

Są dwa możliwe wyjściaz tej sytuacji. Jedno z nich to upewnić się że jeśli będziesz używać struktur takich jak (1) i (2), zawrzesz zamierzone "nawiasowanie"( po [to oe] vs. [po to] oe) w swojej wypowiedzi poprzez rytm i intonację. Tak naprawdę to naturalna rzecz. W wolnej, dokładnej mowie to dość proste. Tutaj są moje dwie próby rozróżnienia obu wersji w dośc szybkiej mowie. Sprawdź czy twoim zdaniem różnica jest wyraźna:

• Po to oe lu koak. 2010-06-30 Po to oe 1


• Poto oe lu koak. 2010-06-30 Po to oe 2

Innym sposobem jest po prostu unikanie kolejności słów takiej jak (1) i (2) w sytuacji, gdzie jest możliwość nieporozumień. Poniższe zdania nie mają potencjalnych wieloznaczności takich jak (1) i (2):

(3) Poto lu oe koak.

(4) Po lu to oe koak.

(5) Oe lu poto koak.

(6) Oe lu to po koak.

And many more . . .

Podziękowania dla kwami/roger-a za przekazanie tego pytania z Wikibooks i dla Prrton-a za prywatną rozmowę.

Właśnie odkryłem że liczba postów na forum learnnavi.org has przekroczyła ćwierć miliona. Tewti! Wou!!

-Paul Frommer

To był długi post, zresztą jak wszystkie inne do tego zawierał sporo pojęć gramatycznych i słowotwórstwa których momentami nie jestem pewien (spokojnie, jak coś jest nie tak to tylko nazwy więc wszelkie zasady przedstawione w poście są poprawne i można się ich bezpiecznie uczyć) Po raz kolejny zgubiłem w czasie tłumaczenia formatowanie. Jak będę miał czas to to poprawię, ale jak na razie dość czasu zajmuje mi samo tłumaczenie. Następny post będę tłumaczył trochę inaczej więc powinienem zachować oryginalne formatowanie. I na koniec jedna wielka prośba. Jeśli przeczytaliście - skomentujcie, bo w chwili obecnej nie wiem czy ktoś to w ogóle czyta, a naprawdę sporo czasu i energii mnie to kosztuje. Miło było by wiedzieć że ktoś z tego korzysta.

I obiecany kawał o kaczce w aptece, po angielsku, ponieważ tłumaczenie żartów nie zawsze jest możliwe i w tym przypadku nie jest.

A duck walks into a pharmacy and is standing in front of the condom display.
The pharmacist notices the duck standing there, looking indecisive at the vast selection.
The pharmacist walks up to the duck and asks
"Is there something that I can help you with ?"
"I would like to buy some condoms, but I don't know which ones to choose" replies the duck.
The pharmacist explains things to the duck, but the duck still looks a bit baffled.
"What do the other ducks end up buying" askks the duck
The pharmacist points to a box and says
"These blue, ribbed ones are very popular"
"Okay, I'll take a box of those ones" says the duck.
Both make their way to the cash register and the pharmacist asks the duck...
"Do you want me to put these on your bill ?"
"No...I'm not that kind of duck...